Pomoce rozwojowe w pracowni Montessori.
Ważnym składnikiem materialnym otoczenia są pomoce rozwojowe.
W nomenklaturze Montessori pomoce mają służyć dziecku a nie nauczycielowi, dlatego określa się je mianem rozwojowe, w przeciwnym wypadku byłyby to pomoce dydaktyczne. Odpowiadają w swej budowie i przeznaczeniu pojawiającym się fazom wrażliwym. Zostały stworzone tak, aby dzieci mogły nimi samodzielnie operować, aby zachęcały do aktywności i pomagały w dokonywaniu odkryć. Stanowią punkt wyjścia w procesie rozwijania inteligencji, gdyż przedszkolak ma się pomału oddalać od materialnego przedmiotu i przechodzić do pojęć abstrakcyjnych. Doświadczenia zdobyte w trakcie pracy pozostawią ślad w umysłach i nawet jeśli dziecko się znudzi zestawem, będzie mogło do niego wrócić i skonsolidować swoja wiedzę i świadomość.
Tym samym pomoce- materiały edukacyjne nie stanowią tylko ilustracji wywodu nauczyciela, mają go zastąpić.
W każdej sali znajduje się tylko jeden egzemplarz każdego zestawu, a wszystkie materiały są rozmieszczone w logicznie uporządkowaną całość, tworząc kilka grup: materiał do praktycznych ćwiczeń dnia codziennego, do kształcenia zmysłów, pomoce do edukacji matematycznej, do edukacji językowej, do wychowania kosmicznego, do wychowania religijnego oraz inne pomoce spełniające zasady pedagogiki Montessori.
Pomoce muszą stanowić zachętę motywacyjna poprzez swoją estetykę i trwałość, powinny oddziaływać całościowo na ucznia, jego zmysły oraz ruchy, winny być dostosowane do wieku i rozwoju dziecka dając możliwość edukacji w szerokiej perspektywie czasowej.
Pomoce sensoryczne-kolorowe cylindry
Materiały umożliwiają uczniowi powtarzalność i wielowariantowe zastosowanie. Zintegrowana kontrola błędów, izolowanie i stopniowanie trudności oraz możliwość transferu zdobytych umiejętności, zachęcają do wykorzystania ich indywidualnie oraz grupowo, wywołując szereg procesów społecznych wśród pracujących dzieci. Jedną z głównych zasad przygotowanego otoczenia stała się zasada umożliwienia samodzielności i wolnego wyboru w trakcie pracy własnej. Swobodna praca w znaczeniu swobody działania i wolnego wyboru czynności stała się sednem pedagogiki Montessori. Według włoskiej pedagog w niej dziecko objawia swoja istotę, zainteresowania, uzdolnienia, kreatywność, poznaje i rozwija samego siebie, gdyż wolność i wybór staja się warunkami uczenia demokracji. Zasadą spajającą wszystkie omówione wyżej jest zasada porządku wynikająca z filozoficznej i antropologicznej koncepcji wszechświata i człowieka, w której każdy element jest nieodzowną częścią całości. Przygotowane otoczenie jest podzielone na obszary zajęć i zadań, a każdy przedmiot jest tylko w jednym egzemplarzu. Ład i porządek wokół dziecka ułatwia koncentrację, wyrabia zaufanie, uczy współpracy oraz porządkuje i systematyzuje sukcesywnie zdobywane doświadczenia.
Edukacja kosmiczna według Marii Montessori
Edukacja kosmiczna Marii Montessori- wszechświat dla dzieci
Po raz pierwszy Maria Montessori o swoim projekcie edukacyjnym zwanym edukacją kosmiczną mówiła w latach trzydziestych dwudziestego wieku w Londynie. Edukacja dla wszechświata i poprzez wszechświat miała być prowadzona przy użyciu eksploracji intelektualnej i sile wyobraźni dzieci w wieku od pięciu do dwunastu lat.
Montessori proponowała jak najwcześniej uświadamiać dzieciom ich miejsce na Ziemi, dlatego opracowała pomoce w postaci szafki botanicznej, globusów, planiglobów, map z kontynentami, granicami państw, flagami, lądami i wodami, koszyki ze skałami, minerałami, formy ukształtowania terenu, rozwoje niektórych zwierząt oraz planety. Edukacja kosmiczna jest obrazem wszechświata ukazującego go jako uporządkowany system, dominuje w niej podejście globalne kierujące dziecko od ogółu do szczegółu ze szczególnym naciskiem na doszukiwanie się zależności miedzy elementami.
„Ocieramy się o mistyczne doświadczenie bycia częścią kosmosu i pomagamy naszym wychowankom pojąć, że naprawdę są dziećmi wszechświata.” Dzieci wszechświata, M. Duffy, D. Duffy
Jednym z głównych elementów programu nauczania, jakim jest edukacja kosmiczna, jest zbiór prezentacji związanych z historią: opowieść o powstaniu wszechświata, opowieść o powstaniu życia na Ziemi, opowieść o ludzkości. Historie dotyczą przeszłości, ale zawierają kontekst do zrozumienia teraźniejszości i odkrycia zadań współczesnego człowieka. Dzięki Wielkim Lekcjom dziecko odkrywa, skąd pochodzimy, jak się tu znaleźliśmy i kim jesteśmy. Do szóstego roku życia dziecko nadaje praktyczny i konkretny sens wszystkiemu, co je otacza za pośrednictwem zmysłów. Ćwiczy wyizolowane, pojedyncze czynności przy użyciu powolnych gestów, pracując z materiałem rozwojowym. W przypadku starszych przedszkolaków chcemy osiągnąć te same sukcesy, ale na płaszczyźnie intelektualnej w postaci globalnej wizji wszechświata jaką ma być edukacja kosmiczna. Montessori próbowała odnaleźć właśnie taki sposób, aby nauka była przystępna i zrozumiała. Nakreślenie kosmicznej wizji oznacza zrozumienie wszystkich praw jakim podlegają elementy świata od najmniejszych do największych. Nauczyciel musi pokazać dziecku, że każdy czynnik, każda istota wnosi niezbędną pracę do prawidłowego funkcjonowania wszechświata. Każdy element jest ze sobą powiązany i nie może istnieć w izolacji. Na tym właśnie ma polegać edukacja kosmiczna i wychowanie dla pokoju.
Praca z mapą kontynentów
Dzięki wychowaniu kosmicznemu każdy mały element otrzymuje swoje miejsce w ramach całości. Ten rodzaj nauczania nadaje znaczenie wszystkiemu i uczy duchowości, przedstawiając zadziwiające prawa, wyszukane pojęcia filozoficzne bez użycia patosu.
Montessori i tajemnice absorbującego umysłu.
Montessori głosiła, że przy pomocy absorbującego umysłu dziecko nie tylko aktywnie wchłania wrażenia ze świata zewnętrznego, ale formuje pod ich wpływem swoje organy psychiczne. W pierwszej fazie rozwoju do 6 roku życia Montessori przypisuje szczególne znaczenie okresowi od urodzenia do 3 lat, w którym dziecko, jako nieświadomy embrion psychiczny, rozbudowuje swoje organy ruchu, inteligencji, mowę, zachowanie społeczne oraz uczucia. Montessori określa tę fazę jako okres tworzenia. Dziecko nieprzerwanie kroczy ku nowym osiągnięciom jakościowym i ilościowym, aby moc żyć w obrębie swojej kultury i osiągnąć niezależność od dorosłych.
Wśród charakterystycznych właściwości pierwszego etapu rozwojowego Maria Montessori wymienia okresy szczególnej wrażliwości- wrażliwe fazy, absorbujący umysł oraz polaryzację uwagi.
Zdaniem Montessori dziecko wykazuje podatność, pewnego rodzaju szczególną chłonność i wrażliwość na rozwijanie konkretnej umiejętności na przykład : mowy, ćwiczenia chwytu, siadania czy chodzenia. Pojęcia wrażliwych okresów po raz pierwszy użył holenderski botanik i genetyk Hugo de Vries, który prowadził badania dotyczące zmienności i dziedziczności oraz powstawaniu nowych ras i gatunków w procesie ewolucji. Montessori spotkała się z nim w Holandii w 1917 roku i od tej pory zaczęła wprowadzać i poszukiwać pojęć okresów wrażliwych w rozwoju dzieci.
czerwono-niebieskie beleczki matematyczne według montessori
Współczesna psychologia nazywa te fazy okresami krytycznymi lub okresami sensytywnymi.
Dziecko rodzi się z możliwością kształtowania swojego charakteru, ma wewnętrzną siłę do tworzenia, którą Montessori nazywa horme- energia życiowa. Pojęcie to podaje za Bergsonem, który użył go po raz pierwszy, jako elan vital- siła vitalna. Montessori twierdzi, że życie psychiczne noworodka rozwija się w sposób nieświadomy, jednocześnie buduje swój wewnętrzny obraz siebie oraz rzeczywistości, swoje człowieczeństwo i indywidualność. Ten potencjał związany z nabywaniem różnorakich umiejętności porównuje do astralnej mgławicy- nebuli , której się nie dostrzega, a która się powoli kształtuje by stać się widoczna gwiazdą. Dziecko nie ma jeszcze ukształtowanej świadomości, a więc to, co widzi i słyszy, zapisuje w pamięci nazwanej prze Marię Montessori mneme- pamięć życiowa. To określenie zostało użyte po raz pierwszy prze niemieckiego biologa Richarda Semona. Zatem dziecko może rozwijać się tylko poprzez własną aktywność, którą Maria Montessori nazwała pracą, dzięki której absorbuje otoczenie. Kolejną właściwością dziecka według Montessori jest zdolność uczenia się dzieci dzięki chłonącemu umysłowi– la mente assorbente. Absorbujący umysł gromadzi wszystkie bodźce, zdobywa wiedzę i doświadczenie. Nigdy powtórnie człowiek nie może się uczyć tak lekko i bez wysiłku jak w czasie absorbującego ducha.
Polaryzacja uwagi kluczem do koncentracji dziecka
Podczas gdy dzieckiem przed ukończeniem trzeciego roku życia kieruje nieświadome działanie absorbującego ducha, to po tym okresie następuje zwrot ku świadomemu zdobywaniu otoczenia i pojawia się faza twórczego udoskonalania oraz polaryzacji uwagi.
Jest to etap świadomego zdobywania wiedzy i poznawania samego siebie. Na ten etap Montessori kładła szczególny nacisk obmyślając pomoce pedagogiczne i przygotowując sytuacje do działań zgodnych z rytmem rozwojowym, związanych z procesem udoskonalania i uświadamiania sobie własnych możliwości. Przykładem mogą być pomoce do ćwiczeń zmysłów dostosowane zarówno do sprawności sensomotorycznej dziecka jak i potrzeb rozróżniania, porządkowania, klasyfikowania. Dają one możliwość świadomego odwołania się do swoich predyspozycji. W tej fazie zasadnicze znaczenie dla całego rozwoju osobowości ma uwrażliwienie na porządek, bo pozwala pojąć zasady ładu języka, społeczności, przedmiotów i postępowania. Porządek zewnętrzny ułatwia nabywanie takiegoż we własnym wnętrzu, dlatego konieczne staje się odpowiednio zorganizowane otoczenie. Otoczenie ma na celu ułatwienie zdobycia umiejętności koncentracji, a co za tym idzie polaryzacji uwagi.
Czym jest zatem POLARYZACJA UWAGI ?
Puzzle anatomiczne-polaryzacja uwagi
Polaryzacja uwagi to zjawisko głębokiego i długotrwałego zainteresowania jednym przedmiotem lub czynnością. Może ona spowodować wewnętrzną przemianę, kreować świat dziecka i porządkować jego ruchy, dziecko staje się spokojniejsze i inteligentniejsze. Jest to moment, w którym ustalają się pewne cechy na przykład cierpliwość, wytrwałość. Polaryzacja uwagi skłania dziecko do wnikliwej i wielokrotnie powtarzanej czynności. Powstaje w wyniku wolnych i dojrzałych decyzji, nie można jej dowolnie wymusić, wywołać ani wytworzyć. Koncentracja jest kluczem do zrozumienia pedagogiki Marii Montessori. Uważała, że koncentracja jest niezbędną umiejętnością życiową i stanowi punkt wyjścia dla procesów uczenia się. Podkreślała, że polaryzacja uwagi występuje tylko wtedy, gdy w procesie wychowania uwzględnione są potrzeby dziecka, gdy wykorzystuje się okresy szczególnej wrażliwości oraz gdy dziecko może działać w dobrze przygotowanym otoczenia i ma obok mądrego wychowawcę. Od czasu gdy u dziecka pojawi się polaryzacja uwagi, można zaobserwować u niego opisany przez Montessori trójfazowy cykl praccy. Faza przygotowawcza- faza ćwiczeń, w którym zajmuje się wyborem przedmiotu, faza wielkiej pracy, kiedy działa w wielkim skupieniu i oddaniu, faza końcowa, w której dokonuje odkryć, kontempluje własne dokonania i nawiązuje relacje z innymi ludźmi. W każdej z tych faz można zaobserwować odmienne stany emocjonalne, od pobudzenia i niepokoju poprzez zadowolenie do odprężenia. Jeżeli cykl pracy przebiega bez zakłóceń, to prowadzi do tak zwanej normalizacji. Powoduje ona, że praca, podejmowanie i rozwiązywanie problemów stają się dla dziecka potrzebą dającą radość i spokój, a stan normalizacji stanowi syntezę osobowości zarówno w rozwoju wewnętrznym jak i zewnętrznym. Dziecko znormalizowane potrafi żyć w harmonii z otoczeniem, przezwyciężać siebie, woli zajmować się absorbującym zadaniem niż siedzieć bezczynnie. Staje się ono otwarte nie tylko na swój rozwój, ale również widzi potrzeby innych. Polaryzacja uwagi, trójfazowy cykl aktywności i normalizacja to mechanizmy, które będą stanowiły czynnik przemian osobowości także w kolejnej fazie rozwoju.
Dziecko, nauczyciel i otoczenie w koncepcji Marii Montessori
Zgodnie z złożeniami obowiązującej podstawy programowej dla edukacji przedszkolnej, efektywne nauczanie ma się opierać na twórczym myśleniu i aktywnym działaniu małego człowieka jakim jest DZIECKO.
Dziecko jako twórca siebie
Stymulowanie kreatywności przedszkolaka prowadzi do nabywania przez niego określonych kompetencji. Samodzielność, asertywność i indywidualizm mają szansę rozwinąć się w określonej przestrzeni edukacyjnej, która determinuje rozwój. Do takich zdecydowanie należy przygotowane otoczenie w koncepcji Marii Montessori. Środowisko powinno dostarczyć dziecku to, czego w danym okresie wrażliwości najbardziej potrzebuje. Wyjątkowy potencjał absorbującego umysłu nie zostanie spożytkowany, jeśli nie zaoferujemy przedszkolakowi odpowiednich i stymulujących warunków. Wolność wyboru, ograniczona regułami, sprzyja rozwijaniu wewnętrznej dyscypliny, która prowadzić będzie do samodzielności i niezależności oraz motywacji do działania. Dążenie do wolności opartej na miłości i pokoju jest podstawą filozoficzną systemu pedagogicznego Marii Montessori.
Każdy twórczy i otwarty nauczyciel, który w swojej pracy kieruje się dobrem dziecka, może w trakcie tworzenia warsztatu pracy wykorzystać bogactwo pedagogiki Włoskiej lekarki. Musi jednak pamiętać, że Montessori to nie tylko pomoce naukowe, ale całościowe podejście do dziecka oparte na zbiorze zasad i teorii.
Dziecko i nauczyciel
Przygotowane otoczenie
Przygotowane otoczenie nawet w postaci wprowadzonych elementów- oraz przygotowany nauczyciel powinni tworzyć wspólną, spójną i sensowną całość. Nowa strategia nauczania będzie wymagała od wychowawcy zmian dotyczących systemu pracy z dzieckiem. Maria Montessori w stosunku do nauczyciela stosowała często określenie edukator, który pochodzi od łacińskiego educare i doskonale obrazuje pracę wychowawcy: educo- wychowywać, opiekować się, doprowadzić do określonego celu.
Celem pedagogiki Montessori jest wszechstronny rozwój dziecka, a sposobem na jego osiągnięcie indywidualizm, dostosowany do rytmu rozwoju, osadzony w relacjach społecznych w różnowiekowej grupie. Wychowanie, w szerokiej perspektywie ekologicznej, kulturowej, kosmopolitycznej i społecznej, reprezentowane przez Marię Montessori jest nadal aktualne, ponieważ w centrum stawia dziecko, każde dziecko, bez względu na rasę, religię, płeć czy pochodzenie.
Stworzenie miejsca do kształcenia na podstawie założeń pedagogiki Marii Montessori jest aranżowaniem warunków, w którym dziecko stopniowo staje się zdolne do podejmowania zadań wynikających z własnych decyzji, wiążących się z poczuciem niezależności i autonomii, z pozytywna samooceną. Włoska lekarka nie traktowała swojej koncepcji, jako metody, ale jako procesu stawania się i wzrastania. Postulowała, aby organizacja wychowania prowadziła do ukształtowania dziecka zdolnego do nieustannego rozwoju w kierunku samodzielności i niezależności, a także do uwypuklenia niepowtarzalnych cech indywidualnych